Een piramide van meesters
De constructie van reikitradities
door Jeroen Boekhoven
Reiki is een typisch esoterische ‘healingmethode’ met grootse claims, die in korte tijd populair werd. Hoe verkoopt deze techniek zich?
Bij reiki wordt een universele levensenergie, ki genaamd, doorgegeven via handoplegging. Je kunt reiki gebruiken voor jezelf, voor anderen en voor honden, katten, planten en vogels. ‘Reikimasters’ kunnen helpen bij insectenbeten, astma, schizofrenie, hersenaandoeningen, kanker, diabetes, geslachtsziekten, aids. Dat alles en nog veel meer door eenvoudigweg de energiekanalen zich te laten openen en blokkades op te heffen.
De opleiding tot reikimaster kent drie niveaus. Op het eerste niveau leren studenten de geschiedenis en de handposities en krijgen ze vier initiaties die ervoor zorgen dat energiekanalen geopend worden. Na afloop van die basisopleiding kunnen studenten de energie gebruiken voor zichzelf en voor anderen. Het tweede niveau staat in het teken van de geheime reikisymbolen: die vergroten de kracht van de energie en helpen bij het verkrijgen van inzicht in psychologische processen. De opleiding op het derde niveau bestaat uit een inwijding tot reikimaster. Die is bevoegd zelf reiki te doceren. Via zelfstudie is het onmogelijk reikimaster te worden.
Inmiddels zijn er ongeveer dertig verschillende reikistromingen, waarvan verschillende hun naam als handelsnaam hebben gedeponeerd. Allemaal hebben ze een eigen, specifieke invulling van reiki en allemaal moeten ze hun eigen kennis en praktijk onderbouwen en verantwoorden.
Een groot deel van die verantwoording is te vinden in de geschiedenis en de inhoud van de reikitraditie, zoals die is beschreven en bedacht door mensen uit de reikibeweging zelf.
Volgens Olav Hammer (2001) legitimeren esoterische stromingen zich hoofdzakelijk door zich op traditie, wetenschap en ervaring te baseren. Men construeert een historische lijn naar een gouden tijdperk in een ver verleden, en daarbij worden vaak religieuze symbolen uit totaal verschillende tradities voor eigen gebruik aangepast en met elkaar verbonden. Het geheel wordt met pseudo-wetenschappelijk sausje overgoten, maar uiteindelijk gaat het altijd om persoonlijke ervaringen, en levensverhalen hebben dan ook een belangrijke functie in elke esoterische stroming.
Bal van licht
Een van de belangrijkste verhalen uit de reikitraditie is de autobiografie van Hawayo Takata, de Hawaïaanse vrouw van Japanse afkomst, die reiki naar het westen haalde in 1938. Zij was de eerste westerse reikimaster. Met haar levensverhaal schiep zij een identiteit die bij haar positie paste. Later is het door haar studenten op schrift gesteld.
Tijdens een bezoek aan haar ouders in Japan in 1936 zou ze onwel geworden zijn en werd ze opgenomen in een ziekenhuis. Daar werden galstenen, een tumor en een blindedarmontsteking geconstateerd. Ze lag al klaar op de operatietafel toen ze drie keer een stem hoorde zeggen dat een operatie niet nodig was. Navraag bij de artsen leverde haar informatie op over de reikikliniek van Chujiro Hayashi.
Ze verliet het ziekenhuis onmiddellijk en ging naar de reikikliniek, waar ze vier maanden lang dagelijks reikibehandelingen onderging en zo langzaam genas. Ze vroeg Hayashi of hij haar ook reiki wilde leren. Na een opleiding van een jaar keerde ze in 1937 terug naar Hawaï. Hayashi volgde haar enige tijd later en in 1938 wijdde hij Takata in als reikimaster. Zij was daarmee de dertiende en laatste die hij inwijdde. Pas in 1970 kreeg reiki voet aan de grond in Noord-Amerika. Vanaf dat jaar tot haar dood in 1980 initieerde Takata tweeëntwintig reikimasters.
Volgens deze geschiedenis is Hawayo Takata dus degene die de oorspronkelijke Japanse traditie doorgaf. Zij was opgeleid door Hayashi, en hij was de eerste leerling van degene bij wie het allemaal begon: Mikao Usui.
De geschiedenis van Mikao Usui is het scheppingsverhaal van reiki. Usui, zo vertelde Takata – en die had het weer van Hayashi zelf – was het hoofd van de christelijke Doshisha universiteit in Kyoto. Op een dag vroeg een student aan Usui of hij geloofde dat Jezus echt zieken had genezen via handoplegging. Nadat Usui antwoordde dat hij dat inderdaad geloofde, vroegen de studenten hoe Jezus dat kon hebben gedaan. Ze brachten hem daarmee op het idee om op zoek te gaan naar het geheim van de genezende kracht van Jezus.
Hij verliet Japan en ging naar de universiteit van Chicago om het christendom en bijbelteksten te bestuderen in een christelijk land. Maar zeven jaar studie bracht hem niet verder. Hij zocht daarom ook in hindoeïstische en boeddhistische teksten. Ook Boeddha bleek een helende kracht te hebben, en dus keerde hij weer terug naar Japan op zoek naar meer boeddhistische teksten.
In Japan bezocht hij boeddhistische kloosters, tot hij in een daarvan mocht blijven om oude geschriften te bestuderen en om te mediteren. Hij leerde zelfs Chinees en Sanskriet, om de religieuze teksten in hun oorspronkelijke vorm te kunnen lezen.
Zo vond hij symbolen in een Sanskriettekst waarin de techniek van het helen beschreven stond. Om de betekenis ervan goed tot zich door te laten dringen ging hij tweeëntwintig dagen lang intensief mediteren op een berg.
Usui kreeg na twintig dagen mediteren het visioen dat hem inzicht verschafte in de betekenis van de symbolen. In de laatste nacht op de berg werd hij op zijn hoofd geraakt door een bal van licht. Tussen de regenbogen en de kleurige bellen die daarvan het gevolg waren, zag en begreep hij de essentie van de reikisymbolen. Het ‘Usui System of Natural Healing’ was geboren (in 1914 of later). De werking van de helende kracht leerde hij tijdens de voettocht vanaf de berg kennen: hij verwondde zijn teen en merkte dat hij met zijn handen de wond kon genezen.
In de zeven jaar die volgden gebruikte hij de kracht van reiki om arme en zieke mensen te helpen in de sloppenwijken van Kyoto. Tot zijn teleurstelling merkte hij dat zijn methode niet helemaal goed werkte. Zijn patiënten kwamen terug, want ze bleven hulpbehoevend omdat ze reiki niet op waarde schatten. Vanaf dat moment moesten mensen betalen voor de behandeling.
Vanuit een klooster trok Usui vervolgens van dorp tot dorp in Japan. Op een van zijn tochten ontmoette hij Chujiro Hayashi, een gepensioneerde marineofficier. Die was zo onder de indruk van Usui dat hij hem begeleidde op zijn reizen en zich liet inwijden in reiki. Toen Usui stierf richtte Hayashi een reikikliniek op in Tokyo. Dat was de kliniek waar Takata zich had laten behandelen.
Energy blueprints
Dit verhaal van Takata moet duidelijk maken dat reiki geen uitvinding van de 20ste eeuw is, want reiki is Usui’s herontdekking van wat in religieuze geschriften van duizenden jaren geleden stond. Latere reikiauteurs zeggen dat reiki een vergeten Tibetaanse techniek is en weer anderen beweren dat het een oude confucianistische methode is. Oud, daar gaat het om, het liefst afkomstig uit een mythisch gouden tijdperk. Egyptische tekens en runen vervullen in enkele nieuwe reikistromingen dezelfde functie.
Dat Usui zich verdiepte in verschillende religieuze tradities om het antwoord op zijn vraag te vinden, is kenmerkend voor een moderne esoterische stroming. De onderliggende visie is, dat onder alle religieuze diversiteit een spirituele eenheid verborgen ligt.
Jezus en Boeddha konden beiden via handoplegging mensen genezen en dat maakt hen volgens sommigen in de reikiliteratuur tot genezers die in de oeroude reikitraditie passen. Dat die twee toch niet helemaal hetzelfde waren, ontgaat de reikifilosofen, en evenmin hebben ze oog voor de uiteeenlopende opvattingen over ziekte en gezondheid in verschillende culturen en tijdperken. Voor hen is het allemaal dezelfde ‘eeuwige wijsheid’, waartoe reiki ook behoort.
De universele energie, ki, het christelijke symbool licht, prana en kundalini, het dierlijk magnetisme van Mesmer, het islamitische begrip baraka en zelfs de orgon-energie van Wilhelm Reich, het is allemaal een pot nat voor de reikiauteurs.
De manier waarop die verschillende principes worden geïnterpreteerd is niets anders dan de projectie van het eigen, moderne esoterische wereldbeeld op mensen uit andere culturen en andere tijden. Men denkt dat men symbolen uit andere culturen kan begrijpen door erover te fantaseren.
Zoals elke moderne esoterische stroming is ook in reiki veel pseudo-wetenschap te vinden. In het verhaal van Takata is Usui niet voor niets een christelijke geleerde: dat valt op, omdat auteurs uit een aantal nieuwe reikistromingen ontkennen dat Usui aan een universiteit heeft gewerkt en christelijk was. Hij zou onder meer zakenman en journalist zijn geweest.
Bij reiki gaat het zoals gezegd om universele energie. Een reikitheoreticus denk daardoor te kunnen aansluiten bij de relativiteitstheorie van Einstein. Want, zo beweert hij, E=mc2 betekent dat alles energie is, en dat is precies de essentie van reiki: licht, onze emoties, onze gedachten, alles is energie. Een heel fraai staaltje is te lezen in het volgende citaat:
‘Reiki is nonpolarized subatomic energy that is released as a harmonic into energy blueprints (e.g. the body) that are in a state of disharmony’ (geciteerd in Hammer, blz. 319).
Een belangrijk onderdeel van Takata’s verhaal is haar eerste ervaring met reiki: haar galstenen, tumor en blindedarmontsteking verdwenen als gevolg van een intensieve reikibehandeling. Ook in Usui’s biografie zijn ervaringen belangrijk: op de berg genas hij zijn teen en in de sloppenwijken van Kyoto behandelde hij honderden anderen.
De Nederlandse reikimasters Ton Driessen en Ans Steegh stellen op hun website de ervaring van reiki boven de andere argumenten: ‘Het begrip reiki is misschien wel nooit verklaarbaar, tastbaar te maken, vergelijkbaar met liefde. Maar iedereen die ermee in contact is gekomen snapt wel waar het over gaat. En als de effecten bevorderlijk blijken voor ieder afzonderlijk en daardoor voor de hele wereld, dan is het zeker Tao: een goede weg’.
Grootmeesteres
Ook de nieuwe vormen van reiki voorzien zich van een ‘invented tradition’ (de term is van de historicus Eric Hobsbawm).
Naast de stroming die vasthoudt aan de naam Usui System of Natural Healing en die zich verenigde onder de naam Reiki Alliance, bestaan nu onder andere Karuna Reiki, Tera-Mai Reiki, Tibetaans Reiki en Traditionele Japanse Reiki (TJR). In principe wijkt de manier waarop die stromingen de eigen praktijk legitimeren niet af van de manier waarop Takata reiki legitimeerde. Een blik op de manier waarop zij dat aanpakken is wel verhelderend. Want nieuwe stromingen moeten verklaren hoe de eigen versie tegenover die van Takata staat. De claims van verschillende tradities staan nu naast elkaar: de eigen versie moet wel beter zijn of anderen vertroebelen de oorspronkelijke, authentieke traditie.
Een belangrijke scheuring in de Reiki Alliance kwam tot stand toen de kleindochter van Takata, Phyllis Furumoto, zichzelf op een vergadering in 1983 uitriep tot Grootmeester van dat systeem. Ze verantwoordde haar machtsgreep door erop te wijzen dat ze als kleindochter van Takata ook rechtmatige opvolger in de lijn van Takata was. Furumoto’s poging om reiki naar zich toe te trekken door de term reiki als merknaam te registreren mislukte, omdat de Patent and Trademark Office van de U.S. Department of Commerce bepaalde dat de term inmiddels in het publieke domein lag.
Brigitte Müller en Horst Günther, twee door Furumoto geïnitieerde reikimasters, schrijven dat het een belangrijke wens is van de Reiki Alliance ‘om Phyllis Furumoto als grootmeesteres in directe spirituele lijn van Mikao Usui, Chujiro Hayashi en Hawayo Takata te erkennen’. Ze vinden het ‘belangrijk om Usui’s leer te bewaren en op traditionele wijze door te geven’.
Maar Caroll Ann Farmer, zelf ook ingewijd door Furumoto, stelde in een open brief aan alle reikimasters in 1997, dat er helemaal geen opvolger was benoemd door Takata. Volgens haar past in de originele, zuivere reiki, zoals dat door Takata is doorgegeven, helemaal geen grootmeesterpositie.
Dit conflict gaat over de zuiverheid van de traditie, maar ook financiële zaken spelen een rol. Furumoto wilde vaststaande (hoge) bedragen voor de opleiding tot master, enkele van haar criticasters vonden dat de hoogte van dat bedrag niet altijd hetzelfde hoeft te zijn. Farmer beschuldigt Furumoto ervan dat ze vooral uit is op eigenbelang en dat ze van de wortels van reiki is afgedwaald.
Hersenhelften
Directe opvolging en vasthouden aan de traditie is een belangrijk element in de verantwoording van verschillende reikimasters: die beschrijven in detail hoe de link gelegd kan worden naar de grondlegger van reiki. Farmer zegt dat zij de vierde reikimaster is die door Furumoto is ingewijd. De reikimaster Honervogt beschrijft in haar boek over reiki bijvoorbeeld: Usui initieerde Hayashi, die Takata initieerde, die McFadyen initieerde, die Himani initieerde, die Honervogt initieerde.
Karuna Reiki is ontwikkeld (en inmiddels ook een merknaam) door William Lee Rand, die het beschrijft als een aanvulling en verbetering op de Usui Reiki. Volgens hem is Takata’s reiki niet zo flexibel als die van haar leraar, Usui. Takata’s stijl is westers, lineair en logisch en verbonden met de linkerhersenhelft, terwijl de Japanse stijl meer open en intuïtief is en verbonden met de rechterhersenhelft.
William Lee Rand baseert die kennis op inzichten die hij kreeg uit andere healingtechnieken. Ook ging hij samen met andere reikimasters op zoek naar een dieper inzicht in de werking van het healingproces door de ‘Hogere Macht’ te vragen om verbonden te worden met een nog sterkere energie. Karuna Reiki heeft niet alleen die extra energie, maar ook meer symbolen dan Usui Reiki: die werden gechanneld door reikimasters.
Karuna Reiki wordt gepresenteerd als een vorm die alleen onderwezen kan worden aan reikimasters. Zoals alle reikivormen die ook merknaam zijn, mag Karuna Reiki alleen onderwezen worden door reikimasters die in Karuna Reiki zijn opgeleid.
Dat de westerse leer van Takata afwijkt van Usui’s oorpronkelijke reiki is het belangrijkste argument van de stroming die zich de Traditionele Japanse Reiki (TJR) noemt. Hun breuk met Takata is nogal rigoureus: zij maakte volgens hen van reiki een mondelinge traditie, terwijl in Japan wordt gebruikgemaakt van aantekeningen van Usui. Het door Takata beschreven levensverhaal van Usui klopt ook niet: er was geen reis, er was geen mysterie, Usui werd niet door een bal van licht getroffen. Usui was namelijk lid van een spirituele boeddhistische sekte en reiki is niet meer dan een vermenging van zijn boeddhisme met qigong en andere Chinese geneeskunde. De symbolen en de praktijk van het handopleggen van de westerse vorm wijken sterk af van de traditionele en authentieke vorm van reiki: die is in TJR te vinden.
Galactic Confederation
SKHM is een heel ander verhaal. Het werd ontwikkeld door Patrick Zeigler, die beweert dat hij tijdens een nachtelijk verblijf in de grote piramide van Egypte een initiatie doormaakte waarbij een elektrische blauwwitte bal van lichtenergie zijn hart raakte. Hij ‘herontdekte’ daardoor een energiesysteem, SKHM geheten, dat, zo bleek toen hij zich in de vs verdiepte in reiki, goed te combineren was met de universele energie van reiki. Na een conflict met enkele reikimasters, waaronder Phyllis Furumoto, besloot hij niet het reikipad te volgen, maar een eigen weg te kiezen.
SKHM is volgens Zeigler en zijn volgelingen het oud-Egyptische begrip dat dezelfde betekenis heeft als het Chinese begrip qi en het Sanskriet begrip prana. Volgelingen van Zeigler maken niet alleen gebruik van ki en SKHM, maar via channeling werden ook andere energieën aangeboord, seichem en sekhem genaamd.
Het verhaal over Tera-Mai Reiki (ook al wettig gedeponeerd) is dat de grondlegster Kathleen Miller eerst werd ingewijd als reikimaster door Iris Ishikura, een van de vijf leerlingen van Takata die de ademhalings- en contractietechniek van haar doorkregen, vervolgens reiki op een hoger niveau bracht door met runentekens en de Egyptische tekens van Zeigler te oefenen. Later ontving ze via channeling van niemand minder dan Sai Baba, die ook in visioenen voor haar verscheen, een aanvullend symbool, Zonar genaamd. Over Takata wordt gezegd dat ze dat symbool was vergeten door te geven.
Tera-Mai Reiki heeft niet alleen Zonar en SKHM, het maakt ook gebruik van stralingen die Kathleen Miller doorkreeg van ‘the Ascended Masters, the Galactic Confederation and the Angels of the Eternal Light’, met wie zij sinds 1991 in contact staat. Die ‘spirit guides’ channelden haar de energieën sakara (verbonden met het element vuur), SOPHI-EL (verbonden met het element water) en Angelic Light (verbonden met het element lucht). Reiki is opeens niet meer dé universele energie, maar een van de vier, en verbonden met het element aarde.
Al die verschillende claims, al die verschillende verhalen, dat moet vragen oproepen bij reikidiscipelen uit elke reikistroming. Want als de westerse reiki, zoals die is doorgegeven door Takata, echt zo afwijkt van de oorspronkelijke vorm van reiki, zoals Usui die begonnen is, welke is dan de juiste? Heeft Takata Usui’s levensverhaal verzonnen, of heeft Hayashi haar iets op de mouw gespeld? Was Usui boeddhistisch monnik, of christelijk hoogleraar?
Het lijkt dat het voor een reikileerling ingewikkeld is om uit al die varianten er eentje te kiezen, maar in werkelijkheid is het onthutsend eenvoudig. De ervaring van reiki, in welke vorm dan ook, is het ultieme bewijs van de claims van reiki, want, zo kunnen we lezen op een website over Tera-Mai:
‘Ieder systeem wat goede resultaten geeft, is goed. Er is eigenlijk geen beter of slechter, alleen anders’.
Literatuur
Evans-Pritchard, Edward, Theories of Primitive Religion. Oxford, 1965.
Hammer, Olav, Claiming knowledge. Strategies of Epistemology from Theosophy to the New Age. Brill, Leiden, 2001.
Hobsbawm, Eric en Terence Ranger, The Invention of Tradition. Cambridge, 1983.
Micozzi, Marc S. (red.), Fundamentals of Complementary and Alternative Medicine (second edition). New York.
Müller, Brigitte en Horst Günther, Reiki: heel jezelf en anderen. Den Haag, 1992 (vertaling van Reiki, heile dich selbst. München, 1991).
Tonkin, Elisabeth, Narrating our pasts. The social construction of oral history. Cambridge, 1992.
De illustratie bij dit artikel is een deel van de omslag van: Baginski, Bodo J. & Shalila Sharamon. Reiki – de universele energie. Ankh-Hermes, Deventer, 1988.
De meeste informatie over reiki vond ik op het Internet, onder meer op de volgende websites:
www.reiki.nl – www.reiki.7gen.com – www.reiki.org – www.ReikiAloha.com – www.skhm.org – www.threshold.ca/reiki – www.teramaireiki.tripod.com