Kangen Water
Al meer dan dertig jaar geleden begon de Amerikaanse firma Enagic met de verkoop van apparaten die zogeheten Kangenwater maken. Het water uit deze dure machines zou licht basisch zijn, en daardoor een universeel wondermiddel.
door Mirthe van Lieshout – Skepter 25.2 (2012)
Volgens beterdrinkwater.com verkocht Enagic in de VS enkele jaren geleden 400 apparaten per maand, maar inmiddels 4000. Deze boodschap moet mensen niet alleen overhalen om voor hun eigen gezondheid zo’n apparaat aan te schaffen, maar vooral om zelf distributeur te worden. Dat is namelijk het businessmodel van de meeste fabrikanten van Kangenwaterapparaten. De belofte op de websites is dat Kangenwater in Nederland net zo’n vlucht zal nemen als in Amerika. Slim, want distributeurs nemen natuurlijk veel meer apparaten tegelijk af dan particulieren. Dit verklaart ook waarom er zoveel verschillende amateuristisch ogende websites zijn waar je hetzelfde merk Kangenwaterapparaat kunt kopen. Voor Enagic heeft een systeem van onafhankelijke distributeurs het voordeel dat deze verkopers tamelijk straffeloos en massaal ongefundeerde beweringen kunnen doen, zonder dat dit het bedrijf kan worden aangerekend.
Kangenwater is de nieuwste in het rijtje wonderwaters. Na vitaliserend water met extra zuurstof, ingestraald water, gemagnetiseerd water en uiteraard het water met geheugen, is er nu Kangenwater. De claims lijken ook op elkaar: het geeft energie, je krijgt er een mooiere huid van, je verbetert je sportprestaties, het werkt tegen veroudering, het helpt bij kwalen als obesitas, diabetes, hoge bloeddruk, gewrichtspijn, ontstekingen, allergieën – de lijst is eindeloos.
De naam Kangen is Japans. Hij betekent ‘terug naar de oorsprong’ of ‘reductie’ en nog een aantal zaken zoals ‘vleierij’ of ‘vermaning’ of ‘regeringstijdperk van 1243-1247’. Als merknaam is hij bedacht door Enagic, de producent van apparaten die Kangenwater maken. Andere producenten van soortgelijke apparatuur spreken over Alkaline Water, geïoniseerd water en antioxidant water. In Amerika heet het ook Electrolyzed Reduced Water, Electroreduced Water, Live Water, Living Water, Energized Water, Structured Water, Microwater en Microclustered Water.
Basisch = gezond?
Het idee van Kangenwater is dat het alkalisch, oftewel basisch is. Heel erg basisch is het niet. Het drinkwater in Zuid-Holland, dat net als al het Nederlandse drinkwater van uitstekende kwaliteit is, is al bijna even basisch als het Kangenwater. (Zie het kader aan het slot.)
Zuur is ongezond, basisch water is gezond, beweert kangen-water.nl, een van de websites waar je het apparaat kunt kopen. Waarom zou alkalisch water gezond zijn? Het antwoord van de website daarop is: omdat het menselijk bloed ook licht basisch is en omdat het zo moet blijven.
Nu klopt het dat in het bloed de pH tussen de 7,35 en 7,45 moet liggen en dat zuurder of basischer gevaarlijk is. De reden is dat de werking van diverse enzymen sterk beïnvloed wordt door de pH. Hetzelfde geldt voor de hemoglobine die het transport van zuurstof en kooldioxide in het bloed verzorgt. Maar in een gezonde persoon blijft de pH van het bloed stabiel. Daar zorgen de nieren en de longen voor. Het bloed bevat ook stoffen, zogenaamde buffers, met name bicarbonaat, die helpen om de pH stabiel te houden.
Al het genuttigde voedsel en drinken komt in de maag. De maagwand is in staat grote hoeveelheden zuur te produceren om voedsel af te breken en micro-organismen te doden. In de twaalfvingerige darm wordt de zure maaginhoud geneutraliseerd met natriumwaterstofcarbonaat (NaHCO3, ook bekend als dubbelkoolzure soda of natriumbicarbonaat), dat in grote hoeveelheden aangemaakt wordt door de alvleesklier. Het lichaam is prima in staat om zure of basische consumpties te neutraliseren. Licht aangezuurd of basisch water heeft hierop vanuit biologisch of chemisch perspectief geen enkele invloed.
Pas bij overmatige consumptie van basische of zure stoffen kan het lichaam de zuurgraad niet herstellen. Onverwachte verstoring van de zuur-basebalans in het lichaam wordt echter veroorzaakt door ernstige medische condities. Verzuring van het bloed – acidose – wordt vooral veroorzaakt door nierfalen of ademhalingsproblemen. Het tegenovergestelde – alkalose – treedt op bij hyperventilatie, langdurig overgeven of uitdroging. Als er om wat voor reden dan ook niet voldoende zuurstof bij de lichaamsweefsels terecht komt, gaan die grote hoeveelheden melkzuur produceren. Als dat gebeurt in spieren bij forse krachtsinspanning, dan geeft het niet zoveel. Als het zuurstoftransport echter permanent ernstig gestoord is, resulteert ook acidose. Maar een normaal gezond persoon hoeft zich geen zorgen te maken over de pH van zijn of haar bloed. Omgekeerd is er nog nooit een zieke genezen door het drinken van zwak basisch water.
De onuitgesproken gedachte achter deze aanbeveling van basisch water lijkt te zijn dat OH–-ionen zoiets zijn als vitaminen of mineralen, iets dat in geringe mate aanwezig dient te zijn, maar dat het lichaam niet zelf kan maken. Dus moet er een constante aanvoer van buitenaf zijn om onvermijdelijke verliezen door ‘verzuring’ te compenseren. Dat het inderdaad om zo’n idee gaat, lijkt bevestigd te worden door bijvoorbeeld de firma’s Alkalife en Alkazone, die tabletten of pH-druppels met een basisch mineralenconcentraat verkopen om aan drinkwater toe te voegen. Maar het idee dat OH–-ionen een soort mineralen zijn, is onzin. Het lichaam kan de hoeveelheid ervan prima regelen. Het is vergelijkbaar met het idee dat het drinken van warm water onontbeerlijk zou zijn als men de lichaamstemperatuur op peil wil houden.
Stel eens dat het lichaam voor de neutralisering van ‘zuur’ was aangewezen op (licht) basisch drinkwater. Zuren komen niet alleen uit de voeding, ze ontstaan ook bij de stofwisseling, bijvoorbeeld vetzuren uit vetten en koolzuur als eindproduct van de energieproductie. Dan zou je daarvoor ‘de hele dag basisch water moeten drinken, voor altijd’, schrijft scheikundige en wetenschapsjournalist Broer Scholtens van de Vereniging tegen de Kwakzalverij. ‘En extreem veel: om een klein beetje te ontzuren is heel veel basisch water nodig.’ (2) Zodra je iets zuurs nuttigt, zou dat de basische behandeling alweer teniet doen. Ook op die manier bekeken is het idee dus onzin.
In een telefoongesprek vertelt Roy IJfs van Kangen Water Nederland dat iedereen verzuurd is, daarom komt er zoveel kanker voor, en reuma en andere ziektes. ‘Iedereen is ziek’ is een bekend onderdeel van de alternatieve prediking. Volgens IJfs zegt Nobelprijswinnaar Otto Warburg ook dat iedereen verzuurd is: kanker en reuma worden veroorzaakt door verzuring. Wat IJfs er niet bij vertelde, is dat Warburg die Nobelprijs in 1931 won. Zijn bevindingen over de oorzaak van kanker zijn inmiddels compleet achterhaald. Ze doen alleen nog in alternatieve kringen de ronde.
Warburg had ontdekt dat er in kankercellen meer melkzuur wordt geproduceerd door anaerobe verbranding van glucose in plaats van door volledige oxidatie van glucose. Hij dacht dat zuurstofgebrek maakt dat een cel onomkeerbaar overstapt op zuurstofloze energieproductie en zo in een kankercel verandert. Melkzuur is een gevolg, geen oorzaak van die omschakeling. Maar in tegenstelling tot wat Warburg dacht, heeft zuurstofgebrek niets te maken met de oorzaak van kanker (namelijk een flink aantal ernstige DNA-beschadigingen), en over reuma en ‘andere ziektes’ zei Warburg helemaal niets. Hij heeft ook niet beweerd dat te zuur bloed kanker veroorzaakt.
Antioxidanten
De verschillende aanbieders van Kangenwatermachines grossieren in nog meer onbegrepen, achterhaalde en onzinnige ideeën. Ze prijzen het water niet alleen aan omdat het basisch is, maar er is ook een tweede claim: het water zou veel antioxidanten bevatten. ‘Enagic’s SD-501 verandert leidingwater in 8.0-9.5 PH alkalisch, anti-oxidant drinkwater’. (3) Op de website alkalisch-water.nl staat:
Antioxidanten zijn o.a. te vinden in groenten, fruit en noten. Het eten van veel groenten en fruit heeft een aantoonbaar levensverlengend effect. Het zijn belangrijke stoffen voor een gezonde werking van het lichaam en zijn in alle cellen aan te treffen. Een antioxidant is in staat om schadelijke vrije radicalen te neutraliseren. De meeste antioxidanten doen dit door met de radicalen te reageren, waardoor deze onschadelijk worden. De schadelijkheid van radicalen wordt veroorzaakt doordat de moleculen zeer gemakkelijk reacties aan kunnen gaan met bijvoorbeeld het DNA, wat kan leiden tot de ontregeling van de celdeling en dus tot kanker, of beschadiging van verschillende intracellulaire eiwitten. Kangen Water bevat een hele hoge dosis anti oxidanten.
We lopen de beweringen even langs. De eerste bewering is juist: antioxidanten zijn te vinden in groente en fruit. De tweede bewering is misschien juist: antioxidanten in groente en fruit hebben namelijk mogelijk een levensverlengend effect. Daarvoor is echter (nog) niet voldoende bewijs. Supplementverkopers laten zich daardoor overigens niet weerhouden in het uiten van fantastische claims.
Dan volgt: ‘Een antioxidant is in staat om schadelijke vrije radicalen te neutraliseren.’ Maar niet elke stof met antioxidantwerking kan schadelijke vrije radicalen neutraliseren. Of dat kan, hangt onder meer af van de soort antioxidant en de plaats in de cel waar hij geproduceerd wordt. De bewering erna klopt weer wel: dat neutraliseren gebeurt door te reageren met de schadelijke radicalen. Maar dan gaat het echt mis: er wordt gesuggereerd dat radicalen altijd schadelijk zijn, wat niet het geval is (het immuunsysteem gebruikt vrije radicalen om bacteriën en virussen te doden), en dat ze tot kanker kunnen leiden. Het is niet uitgesloten dat de antioxidanten in groente en fruit op lange termijn kunnen helpen tegen kanker. De uitkomsten van onderzoek suggereren echter alleen dat het eten van groente en fruit gezond is. Of dat echt komt door de antioxidanten of door iets anders, het totaal van de levensstijl bijvoorbeeld, is plausibel, maar zoals gezegd niet zeker.
Er is wel onderzoek gedaan of supplementen met antioxidanten bescherming bieden. Dat heeft niets opgeleverd. Uit sommige studies blijkt zelfs dat supplementen met antioxidanten het risico op kanker vergroten. (4) Een mogelijke verklaring is dat cellen zelfmoord (apoptose) plegen bij een te hoog gehalte aan vrije radicalen. Diverse chemotherapeutica zijn daarop gebaseerd. Sommige kankercellen schakelen dat mechanisme uit door zelf veel antioxidanten te maken. Als je die kankercellen daar nog een beetje bij gaat helpen, word je echt niet gezonder.
Behalve dat de werking van antioxidanten niet bewezen is, is er nog iets aan de hand: Kangenwater heeft helemaal geen antioxidante werking. Het bindt hoogstens een piepklein beetje zuur, maar geen zuurstof. In technische zin zou je inderdaad kunnen zeggen dat het basische water uit de Kangenmachines gereduceerd is, maar dat wil niet zeggen dat het zelf iets anders kan reduceren. Daarover zo dadelijk meer.
Reductie en oxidatie
Het zou misschien interessant zijn om de pH van het water uit zo’n machine van Enagic eens te testen om te zien of de specificaties kloppen. Die zijn: 75-125 milliliter basisch water per seconde met een pH van 8,5 tot 9,5 en tegelijk uit een ander pijpje 25-45 milliliter per seconde zuur water (beauty water) met een pH van 5,5-6,5. De getallen kloppen waarschijnlijk alleen in een gebied met niet al te hard water.
Het zogenaamde toestel van Hofmann (5) illustreert wat er bij elektrolyse gebeurt in water. De omgeving van de pluspool wordt zuur en bij de minpool wordt de oplossing basisch. Daar worden namelijk H+-ionen afgevoerd doordat ze in gewone waterstof worden omgezet, en dus komen er OH–-ionen bij. Daarvoor moeten er wel wat elektrolyten in het water zitten. Die elektrolyten zorgen voornamelijk voor ladingsevenwicht nabij de polen. Als de spanning laag genoeg is, worden de ionen van de elektrolyten zelf niet bij de polen ontladen. Drinkwater bevat echter een paar millimol per liter aan elektrolyten: positieve (natrium, calcium) en negatieve ionen (bicarbonaat, chloride). Eventueel kan men de machines van Enagic wat helpen met electrolysis enhancer, namelijk gewoon zout water.
Dat de elektroden en met name de pluspool dan bedekt moeten zijn met platina ligt voor de hand. Als ze bijvoorbeeld van koper waren, zou het koper gewoon in oplossing gaan (Cu wordt Cu++), of met de zuurstof koperoxide vormen. Beide processen noemen we ‘oxideren’. Technisch gesproken is de positieve pool een oxidator want die onttrekt elektronen aan de omgeving. Evenzo is de negatieve pool een reductor want die staat ze af. Maar het is niet de bedoeling dat de positieve pool wegroest. Kortom, het zure beauty water is langs de positieve elektrode (de anode) gestroomd, terwijl het ‘gezonde’ basische water bij de negatieve ‘reducerende’ pool (de kathode) wordt afgetapt. Dat is waarschijnlijk de reden dat de firma Enagic het water gereduceerd noemt.
Inderdaad gebruiken de machines van Enagic drie tot twaalf met platina bedekte titaniumplaten voor de elektrolyse. Dat zou dan verklaren waarom de verkoopprijs wel drieduizend euro is, al wordt helaas nergens vermeld hoeveel platina van circa 40 euro per gram er verwerkt is.
Sommige van dit soort machines worden verkocht met nog een derde claim, namelijk dat het water ‘microclusters’, dus kleine groepjes watermoleculen bevat. Dat zou ook weer buitengewoon gezond zijn. Speciaal kleine clusters zouden het water ‘natter’ maken. Men ziet ook wel staan dat het water ‘hexagonaal’ (zeshoekig) is. Ook dit is onzin. Watermoleculen hebben hun positieve waterstofionen aan één kant zitten, en dus zijn alle watermoleculen positief aan de ene en negatief aan de andere kant. Daardoor ‘plakken’ ze enigszins tegen elkaar (overal positief aan negatief). Elk watermolecuul kan aan wel vier andere plakken, met zogeheten waterstofbruggen. Maar ze bewegen ook heftig door de warmtebeweging. Daardoor bestaan de clusters in water maar heel kort, korter dan een miljoenste van een miljoenste seconde. Op diezelfde tijdschaal worden er weer nieuwe clusters gevormd. Het elektrolyseproces heeft daar geen invloed op. De bewering dat behandeld water meer microclusters heeft, slaat nergens op, nog afgezien van de volkomen fictieve gezondheidsvoordelen van zulke clusters.
Er worden nog veel meer onzinnige claims over dit alkalische water gemaakt, bijvoorbeeld dat het bacteriedodend zou zijn, of het immuunsysteem zou versterken (een typisch alternatieve bewering), of de darmen zou reinigen, of in het algemeen juist goed is voor de bacteriën in de darmen. Hopelijk kan de lezer zelf bedenken waarom dit allemaal erg onaannemelijk is.
Op een site van Randy Johnson (Cyber-nook) wordt nog veel meer water-onzin opgesomd en grondig ontkracht. Daar vindt men ook besprekingen van de wetenschappelijke artikelen die zogenaamd het Kangenwater zouden ondersteunen. (6) Een van de ‘bewijzen’ van het gebrek aan reducerende kracht van Kangenwater is een roestproef met een spijker of paperclip. Maar als je de in gewoon water opgeloste zuurstof verwijdert door het flink te laten doorkoken, blijkt ook gewoon water zijn roestkracht kwijt te zijn.
De natuurlijke hardheid (het gehalte aan calcium) van Zuid-Hollands drinkwater veroorzaakt zonder enige elektrolyse al een pH van 8,5. De apparaten verschaffen dus water met een Rotterdamse of Haagse pH, maar dan zonder al die gezonde kalk erin!
Wat betekent pH?
Voor wie zich de scheikundelessen op de middelbare school niet goed meer kan herinneren: zuiver, gedestilleerd water heeft een pH van 7. Een hogere pH betekent dat er een overschot is aan OH–-ionen. Het water is dan basisch (alkalisch). Als de pH lager is dan 7, dan is het water zuur en heeft het een overschot aan H+-ionen. De onderstaande tabel geeft van enkele bekende stoffen de pH.
| citroensap, maagzuur | 2 |
| cola | 2,8 |
| azijn | 3 |
| sinasappelsap | 3,2 – 3,4 |
| menselijke huid | 5,5 |
| regenwater | 5,6 |
| Spa blauw | 6 |
| speeksel | 6,5 |
| gedestilleerd water | 7,0 |
| drinkwater Limburg | 7,2 |
| menselijk bloed | 7,4 |
| drinkwater Zuid-Holland | 8,6 |
| Kangenwater | 8,5 – 9,5 |
| zeewater | 8,5 |
| bleekwater | 9,5 |
| zeepsop | 10,5 |
Preciezer, de pH is de 10-logaritme van de concentratie H+-ionen, maar dan zonder het minteken. Concentratie is in mol per liter. Lost men een millimol gootsteenontstopper (40 mg NaOH) op in 100 liter zuiver water, dan heeft men een millimol aan OH–-ionen in 100 liter water, want de NaOH valt volledig uiteen in Na+ en OH–. De concentratie is dan 0,001 mol per 100 liter, oftewel 10–5 mol per liter. Omdat in water het product van de concentraties OH–-ionen en H+-ionen altijd op 10–14 uitkomt, is de concentratie H+-ionen dan vanzelf 10–9, met andere woorden, de pH is 9.
Van zuiver water is de pH gelijk aan 7, wat wil zeggen dat op elke tien miljoen watermoleculen er ergens eentje een waterstofion te veel heeft (het is dan eigenlijk H3O+, want ‘losse’ H+-ionen zijn er niet) en een andere eentje te weinig. Dat is een dynamisch evenwicht: het gebeurt voortdurend dat watermoleculen van elkaar H+-ionen ‘afpakken’, maar er wordt ook voortdurend gerecombineerd (‘teruggepakt’). Zo gauw het product van de H+– en OH–-concentraties boven de 10–14 stijgt, wint de recombinatie het van het opsplitsen.
De gegeven getallen houden in dat 1 glas sinaasappelsap (200 ml) ongeveer 0,0001 mol aan H+-ionen bevat en dat er dan 10 liter water met een pH van 9 nodig is om dat te neutraliseren tot een pH van 7.
Dat regenwater een beetje zuur is, komt doordat het intensief in contact met de lucht is geweest. Daardoor is er een beetje kooldioxide in opgelost. In drinkwater zitten ook kleine beetjes opgeloste stoffen, daardoor wijkt de pH ook iets af van 7. Voor gegevens over de pH van Nederlands drinkwater zie (1).
Noten
1. www.lenntech.nl/samenstelling.htm
2. www.kwakzalverij.nl/1474/Basisch_kwakwater_tegen_verzuring_
3. www.kangen-water.nl/nl/waterdrinken#/nl/watermachine
4. www.voedingscentrum.nl/encyclopedie/antioxidanten.aspx
5. nl.wikipedia.org/wiki/Toestel_van_Hofmann
6. www.cyber-nook.com/water/index.html
(Met redactionele aanvullingen van J.W. Nienhuys.)
