Wat meteen opvalt bij de RTL-versie van dit programma, is de sneltreinvaart. Geen langdurige karakterschetsen vooraf, geen uitgebreid vertellen over de opzet van de tests, zoals bij de KRO [5], maar meteen actie. Ik zal zelf ook geen uitgebreide analyse van alle details van elke test maken, maar me concentreren op wat RTL zelf zegt te zien als de kern van het programma: ‘We kijken alleen hoe mensen met dit zintuig, of vermeende zintuig, omgaan.’
De kandidaten stellen zichzelf kort voor, voordat ze aan de eerste opdracht beginnen. Kandidate Mirjam zegt dat op haar 22ste iemand haar vertelde dat ze een gave had. Waarom die persoon dat zei en waarom zij dat geloofde, vertelt het verhaal niet. Op de RTL-site lezen we dat ze in haar jeugd veel gepest werd en ze met moeite haar zelfvertrouwen herwon. Het zelfvertrouwen dat iemand anders haar gaf door te stellen dat ze paranormaal begaafd was, lijkt centraal te staan in haar geloof.
Kandidaat Henk-Jan vertelt dat hij op 4-jarige leeftijd al merkte dat hij ‘niet normaal’ was, omdat hij zei dat zijn opa zou sterven en die stierf kort daarna inderdaad. Of de kleuter met de vijf normale zintuigen aan opa zou kunnen hebben merken dat het einde nabij was, weten we niet. Vaak maakt een persoonlijke ervaring het idee los bij mensen dat ze een ‘bijzondere’ gave hebben, terwijl andere opties voor een mogelijke verklaring niet worden meegewogen. Het uitsluiten van andere opties lijkt ingebakken, omdat de emotionele waarde van de persoonlijke ervaring het zwaarst telt. Aan die emotionele waarde lijkt dan weer het gevoel voor eigenwaarde te zijn gekoppeld.
De eerste opdracht bestaat er uit dat de kandidaten binnen twintig minuten een man moeten lokaliseren, die zich heeft verstopt in het Fort van IJmuiden. Ze mogen de plattegrond raadplegen die aan de muur hangt, krijgen een boekje met historische waarde en een foto. Het gangenstelsel lijkt rond te lopen, met een middenstukje. In dat middenstukje zit de man, dat wordt duidelijk op een klein hulpschermpje dat alleen de kijker onderaan in beeld ziet. Op dat schermpje zie je de plattegrond, met een rode punt waar de man zit en een groene punt waar de kandidaat zich op een bepaald moment bevindt. Vaak wordt benadrukt hoe ‘enorm groot’ het complex is, maar de relatief hoge snelheid waarmee zich de groene stip voortbeweegt, geeft de indruk dat je in twintig minuten wel een rondje kunt lopen, terwijl je in de kamers kijkt. Het fort heeft naar men zegt ruim 100 kamers (al wordt op internet over 40 gesproken).
De eerste kandidaat, Mirjam, vindt de man niet. Als verklaring geeft ze op dat ze ‘niet goed heeft geluisterd naar haar innerlijke stem’. De tweede kandidaat, Henk-Jan, beroept zich er ook op dat hij niet goed naar zijn zesde zintuig luistert, omdat ook hij vastloopt. Het is natuurlijk moeilijk te controleren of iemand niet goed naar zijn zesde zintuig luistert, of er gewoon geen heeft. Toch vindt hij de man. Je kunt kiezen uit rechtsom, linksom, of het middenstuk. Statistisch gezien lijkt me dat er altijd wel iemand voor het middenstuk zal kiezen en de man vinden.
Dan Glenn. Deze kandidaat is oorspronkelijk magnetiseur en interesseert zich ook voor graancirkels. Hij praat veel omzichtiger dan de anderen over het paranormale: hij is zich op een gegeven moment voor het fenomeen gaan interesseren, hij denkt dat graancirkels wellicht een doorgang naar andere dimensies zijn. Hij vindt de man niet.
Monique vindt de man wel. Ze bij een muur vlakbij het middenstuk en legt alleen haar hand op de muur om energie te voelen. Maar dan wijst de presentator zeer dwingend ‘door’ de muur heen om vooral duidelijk te maken dat ze zeer ‘warm’ is. Een duidelijk geval van beïnvloeding.
Bij de eerste kandidaat zegt de presentator zelf niet te weten waar de man zich bevindt. Maar bij de volgende kandidaten weet hij dat wel, omdat hij het heeft gezien en de man op dezelfde plek blijft zitten. Mogelijk dat die eerste kandidate daardoor benadeeld was, aangezien zij niet aan de lichaamstaal van omstanders kon aflezen of ze ‘warm’ of ‘koud’ was.
Bij de tweede opdracht moeten de kandidaten raden dat de weduwe van Herman Brood achter een scherm zit. Ze mogen aan een schoen van Herman Brood voelen, die in een canvas zak zit en een envelop met daarin een foto van Herman en zijn afscheidsbriefje. Herman Brood pleegde zelfmoord door van het Hilton Hotel in Amsterdam te springen. De kandidaten wordt verteld dat het gaat om een Nederlander die dood is en dat achter het scherm iemand zit die belangrijk was voor deze persoon.
Het wordt mij niet duidelijk waar deze sessie plaatsvindt, behalve dat het in Amsterdam is en de kandidaten er zonder blinddoek heenrijden. De locatie doet theaterachtig aan, wat het idee oproept dat het om een artiest gaat. Veel kandidaten noemen die invalshoek dan ook meteen. Glenn noemt alle dode BN’ers op die hij kent, daar is Herman Brood ook bij. (Zou ook in mijn top tien staan). De presentator zegt dan ook dat het lijkt of hij namen aan het raden is. Maar dat ontkent de kandidaat met klem: hij ziet de beelden van die mensen voor zich. De scheidslijn tussen paranormaal en normaal lijkt hier dus erg klein: beelden zijn wel paranormaal, woorden (namen die in je opkomen) normaal. Je zou kunnen denken dat mensen vooral zelf de definitie ‘paranormaal’ maken, in hun hoofd. Door het opdoemen van beelden in het brein als ‘niet normaal’ te ervaren, ga je het als ‘paranormaal’ ervaren. Terwijl het eigen brein zowel deze beelden en woorden kan produceren vanuit het geheugen. Als dit bewust gebeurt, noemen we dat normaal (‘raden’), als het onbewust gebeurt, noemen sommige mensen dat paranormaal: ze ervaren het niet als ‘raden’ maar als iets dat van ‘buiten’, uit een andere wereld komt en niet vanuit hun eigen geheugen. Terwijl zowel een bewust als een onbewust associëren van het geheugen als normaal kan worden beschouwd. Alleen degene die het zelf definiëren als ‘niet normaal’, ervaren het als paranormaal.
De twee vrouwelijke kandidaten blijven steken in algemeenheden als ‘Deze persoon is niet fijn aan zijn einde gekomen’ en ‘Hij had een grote angst voor het leven, maar bedoelde het goed.’ Monique noemt wel een ‘afscheidsbrief’, die in de envelop zit. Afgezien van een foto, is een brief vrijwel het enige dat je in een envelop kunt verwachten. In combinatie met een dode, is een afscheidsbrief dus niet heel vergezocht.
Henk-Jan noemt vrijwel meteen Herman Brood. De schoen heeft een grote maat, een mannelijke kandidaat ligt voor de hand. Als je uit je persoonlijke top tien dode BN’ers er eentje moet kiezen, in combinatie met Amsterdam…? Het kan mij niet echt overtuigen dat het met helderziendheid te maken moet hebben.
In de laatste test moeten de kandidaten raden wat er is gebeurd op de Meidoornsingel in Schiebroek. Zoals steeds in de formule van dit programma, gaat het per definitie om een akelig voorval met geweld. In deze straat is de kickbokskampioen Peter Smit doodgeschoten, vanwege een gestolen horloge. De weduwe van Smit kijkt vanuit een busje toe. De kandidaten krijgen een envelop en enkele sieraden, waaronder een horloge. De eerste kandidate, Mirjam, komt geblinddoekt uit een auto, waaruit we opmaken dat de kandidaten niet weten waar ze zijn. Maar voor die tijd zagen we de kandidaten gezamenlijk zonder blinddoek een plaats binnenrijden. We moeten dus aannemen dat ze toch kunnen weten dat ze in de buurt van Schiebroek/Rotterdam zijn.
Mirjam doet voor wat er volgens haar is gebeurd en wankelt achterover de stoep af. Precies op de plaats waar Smit neergeschoten is, volgens de weduwe. Maar de presentator zette haar daar neer: ‘Hier is iets gebeurd.’ Mirjam kan geen naam noemen.
De tweede kandidate, Monique, wordt helemaal emotioneel, maar komt niet verder dan dat er een sterke familieband was; iets dat voor driekwart van alle Nederlandse gezinnen telt.
Henk-Jan denkt dat het om een meisje op een fiets gaat. Alleen Glenn zegt vrijwel meteen dat het om een ‘Peter’ gaat en noemt niet lang daarna Peter Smit. Hij zegt meteen dat hij ‘verder niet weet wat er met Peter Smit is gebeurd.’ Dit lijkt erg onwaarschijnlijk aangezien de kranten er destijds van vol stonden. Het feit dat hij vermoord werd vanwege een horloge lijkt daarbij een detail dat blijft hangen. Op mij komt het over alsof deze kandidaat bekend is met het hele verhaal en door het horloge, of Schiebroek op het idee komt dat het om Peter Smit de bokser gaat.
RTL4 vraagt op zijn ZesdeZintuig-site naar mensen zonder gave, die het aandurven om met gezond verstand te proberen tot hetzelfde resultaat te komen. Wie naar de KRO keek, weet misschien nog dat daar een rechercheur inderdaad even goed kon raden in welke auto een man zat verstopt. Niemand leek daar echter uit te concluderen dat je dus kennelijk geen zesde zintuig nodig hebt als verklaring voor het fenomeen. Ik heb daarom niet de hoop dat het bij RTL tot een andere conclusie zou leiden. Bovendien hebben de meeste mensen met gezond verstand geen jarenlange oefening in raden achter de rug, zoals deze kandidaten met hun vermeende paranormale gaven. Het woord ‘raden’ bedoel ik niet denigrerend, maar in de zin van onbewust associëren. Als je de hele dag bezig bent met raden, dan raad je waarschijnlijk veel beter dan je nuchtere buurman, die daar geen lol aan heeft. Vervolgens lijken sommige resultaten op het eerste oog verbluffend, terwijl een statistische kansberekening zou laten zien dat het niet meer is dan je van toeval kunt verwachten.